Anadolu’da Mithraizm ve Zerzavan Mithras Tapınağı!

Anadolu’daki tek Mithras tapınağının Diyarbakır Zerzavan’da 2017’de keşfedilen tapınağın olduğu doğru değildir.

Gaziantep Doliche (Dülük), Antalya Perge ve Arykanda’da Mithras tapınak kalıntılarına rastlanmıştır.

Adıyaman Nemrut Dağı ve Arsemia başta olmak üzere Komagene için Mithras önemli bir Pers tanrısıdır.

Mardin Dara Antik Kentinde Mithraism inancının izleri vardır.

Gümüşhane Satala’da bulunan Roma Lejyonerleri içinde Mithras en önemli tanrıydı.

Trabzon Boztepe’nin antik çağda adı Mithrion’du ve adını bugün Kızlar Manastırı’nın olduğu yerde bulunan Mithras Tapınağı’ndan alıyordu.

Amasya sadece Part Krallığı veya daha yaygın adıyla klasik çağın Pontos Krallığı’nın merkezi değil, Mithraisminde çok yaygın olduğu bir krallıktı ve Mithraizm Baş Rahibi’ne ( Rahip Tes, Aynalı Mağara) anıtsal mezar yapılacak kadar krallığın elite sınıfının ‘resmi’ diniydi.

Zerzavan Mithras Tapınağı, Mithraism izleri günümüze en iyi ulaşan olduğu için en önemlisidir.

Zerzavan, Zerzavan Mithraeumu ve Mithraizm’den biraz bahsedelim.

Roma İmparatorluğu’nun sınır garnizonu olan Zerzavan’ın tarihi M.Ö. 9. yüzyılda Asur Dönemi’ne kadar uzanmaktadır.

Zerzavan, M.S. 3. yüzyılda önemli bir Roma askeri garnizonu haline gelmiş ve M.S. 639’da İslam ordularının Diyarbakır’ı fethetmesine kadar kullanılmıştır.

Bu tarihten sonra Zerzavan stratejik önemini kaybetmiştir.

1.200 metre uzunluğunda ve 15 metre yüksekliğinde surlarla çevrili Zerzavan’daki Roma ve Hristiyanlık Dönemi yapılar şunlardır!

Güneyde 21 metre yüksekliğindeki gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, cephanelik ve kaya sunağı bulunmaktadır.

Kuzeyde su sarnıçları, yer altı kilisesi, sığınak ve Mithras Tapınağı bulunmaktadır; Güneş tanrısı olan Pers kökenli tanrı Mithras’a adanmış olan Mithraeum, kültü güneş tapınmasına dayanmaktadır.

Mithraik’in öğretisi dünyanın yaratılışı üzerineydi ve aynı zamanda evreni kontrol eden tanrı olarak da biliniyordu.

Mithras aynı zamanda ışığın, savaşın, adaletin ve inancın simgesiydi.

Zerzavan Mithraeumu, ana kaya oyularak yer altına inşa edilmiş 7 metre uzunluğunda, 5 metre genişliğinde ve 2,5 metre yüksekliğindedir ve 2017’de keşfedilmiştir.

Tapınak, Roma İmparatorluğu’nun doğu sınırındaki ilk Mithraeum ve Dünya’da ortaya çıkarılan son önemli Mithraeum olarak bilinmektedir.

Mithraik öğretilerini anlamlandırmak açısından Mithraik ritüelleri ve törenlerini bilmemize yardımcı olan kaya oyma tapınakta Mithraik izleri ve sembolleri hala görülebilmektedir.

Bu öğretilerden ve sembollerden çıkarılan, Mithraizmin Masonluk gibi büyük bir gizlilik içinde ve dışarıya kapalı olarak gerçekleştirildiği düşünülmektedir.

Bireyin Mithraist olmak için, Merkür’den Satürn’e kadar gezegenlerin adını taşıyan 7 Mithraik eşik ve 1’den 7’ye 7 derecesi vardı.

Mithraizm’de boğa kutsal hayvandır çünkü boğa güçlü bir hayvan ve güçlü bir boğaya hükmederek ve onu boğazlayarak tanrısal gücünü ve doğaya hâkimiyetini göstermektedir.

Bu bilgilere ilaveten Boğa Mithraizmin çıktığı İran ve Mithraist olmayan Mezopotamya halkları arasında da boğa kutsal bir hayvandır ve gücün, bereketin sembolüdür.

Mithreaium’larda yapılan Mithraik ayinler öncesi bir boğayı kurban ederek sulandırılmış kanını içmek bir ritüeldi.

İran ve Mezopotamya’da yaygın olmasına rağmen Anadolu’da, Roma askerleri arasında gizemli bir din olarak ortaya çıkan Mithraism, M.S 2. ve 3. yüzyıllarda özellikle askerler, aristokratlar ve tüccarlar arasında Roma egemenliğindeki topraklarda oldukça yaygın ve etkiliydi, ancak 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmasıyla İmparator Büyük Konstantin tarafından yasaklandı.

Fakat her pagan dininden alışkanlıklar sonradan gelen Semavi dinleri de etkilemiştir, İstanbul Kariye Manastır Müzesinde bulunan ve İncil’de geçen Kana Düğünü ile ilgili olduğu düşünülen Boğa Kurbanı sahnesinin Mithraik Kurban sahnelerine çok benzemesidir, ve Mithraik etkinin mozaiğin yapıldığı 14. Yüzyılda bile Hristiyan sanatında görüldüğünü gösterir.

Toros Dağları’nın adını Türkçe’ye çevirmek gerekirse boğa anlamındadır ve bu sıradağlara gösterilen saygıyı gösterir.

12 Burçtan biri olan Boğa Burcu (Taurus – Toros) sabırlı, güvenilir ve kararlılık gibi Mithraik özellikler içerir.

İran ve Mezopotamya yaygın olan Mithraizm Greko-Roman hâkimiyetinde bulunan Anadolu’da kısmen yayılmasına rağmen Mithras’a tapınma antik Yunanlar arasında yayılmadı çünkü Yunanlılar Mithras’ın klasik çağdaki düşmanları Perslerin tanrısı olduğunu asla unutmadılar.

Mithras tapınağı nedeniyle Zerzavan Kalesi ve Mithreaum 2020 yılında UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi’ne alınmıştır.

Metin Yılmaz – NationalTurk