NationalTurk yorumcusu akademisyen Dr. Özkan Eroğlu ‘nun bu haftaki “CENTRE POMPIDOU: Paris’in çağdaş ve güncel sanat müzesi ” adlı makalesini paylaşıyoruz.
CENTRE POMPIDOU: Paris’in çağdaş ve güncel sanat müzesi
Centre Pompidou, altı katlı bir oluşum. Oluşuma içeriden girilerek ulaşılan ve dışarıdan da görülen yürüyen merdivenlerle çıkılıyor. Oluşumun altıncı katı, değişimli sergilere ayrılmış. Bu koleksiyonun çeşitli bölümlerden oluştuğunu gözlüyoruz:
İlk bölüm başlığı, “1905-1915 Yılları Arasında Fovizm’den Soyut Sanat’a” adını taşıyor.
Bu grubun içine bazı Alman dışavurumcuları da dahil edilmiş. Burada, Kirchner, Kandinsky, Derain, Robert ve Sonia Delaunay, Leger, Kupka, Severini, Malevich, Picabia gibi isimler görülmekte. Bu noktada, Léger’ye ve Delaunay’lara özel salonlar düzenlenmiş.
Fakat bu aşamada bir şey çok dikkati çekiyor. Robert ve Sonia Delaunay bir karı koca. Aslında Robert, hep ön plana çıkarılan isim. Buna rağmen, Pompidou’da Sonia Delaunay’a gösterilen ilgi çok daha büyük.
Bunun nedeni, 20. yüzyıla gelene dek dünyada kadın ressamların azlığı, hatta kadın ressamların ısrarla öne çıkarılmamalarına karşı bir tepki olabilir mi acaba?
İkinci bölüm başlığı, “1908-1920 Yılları Arasında Kübizm’den Konstrüktivizm’e” adını taşıyor. Bunların başını Picasso ve Braque’ın yapıtları çekmekte. Yanı sıra Laurens, Duchamp, Arp, Hausmann, Schwitters, Grosz, Man Ray, Ernst, Pevsner gibi isimlerin çalışmaları da kendini gösteriyor. Bu başlıkta, dadaist tavrın sanatçılarının olması ilginçti. Yapısalcılık içinde, yeni bir dünya yapısının iddiasını yapan dadaistlerin bir büyük sergisindeki kitaba da kapak olmuş Hausmann’ın, “Mekanik Kafa” isimli çalışmasının çok dikkat çektiği belirtilmeli. Bu bölümde dikkati çeken ikinci bir şey de, Duchamp’ın Beuys’u ne çok etkilediği savlamasına tanık olunması. Arp’ın ise “Trousse d’un Da” isimli çalışması, müthiş bir yapıt olarak izlenebiliyor.
Üçüncü bölüm başlığı, “1911-1930 Yılları Arasında Kübizm’den Sürrealizm’e” adını taşımakta. Buradaki örneklerin başını gene Picasso ve Braque çekerken, Hausmann’ın kolajları, Miró’nun sürrealist yapıtları, Magritte’in tanımlamaları, Picabia’nın grafik duyarlılık taşıyan işleri art arda gelmekte. Buradaki kübist çalışmalarda, üç boyutlu malzemelere de yer verilmiş. Gene aynı şekilde Hausmann’ın kolaj anlayışı da, söz konusu kübist çalışmalara destek verir nitelikler taşımakta.
Dördüncü bölüm başlığı, “1916-1933 Yılları Arasında Dada ve Bauhaus”. Bu başlık altında Tatlin başta olmak üzere, Doesburg, Vantongerloo, Mondrian, Klee, Lissitzky, Moholy-Nagy, Kobro gibi isimlerin yapıtları bulunuyor. Buradaki bütün çalışmalarda bir konstrüktif şema, alt yapıda iyice dikkatleri çekmekte. Özellikle geometrik formlu yaklaşımlar söz konusu.
Beşinci bölüm başlığı, “1919-1947 Yılları Arasında Realist Araştırmalar ve Ekspresyonist Soyutlama”. Dix, Chirico, Picasso, Schad, Brauner, Giacometti, Dali, Ernst, Matta, Gorky, Masson gibi sanatçıların yapıtları yer alıyor. Dix’in 1920’lerin Almanya’sını eleştiren gerçek alt yapılı resimlerinden biri, Gorky gibilerin de ekspresyonist soyutlamaya olan bakışının ortaya konulduğu bazı özel durumlar, bu bölümde iyice öne çıkarılmış.
Altıncı bölüm başlığı, “1925-1965 Yılları Arasında Brancusi ve Ekspresyonist Soyutlama”. Burada Matisse rölyefleri, Kooning, Giacometti ve Richier heykelleri, Lipchitz’in üç boyuta ve heykele bakışını ortaya koyan algısı, Brancusi’nin sembolik özellikler taşıyan soyutlamaları, Gonzalez’in heykelde, Fautrier ve Dubuffet’in de resimlerindeki ekspresyonist soyutlamalar, Bacon’ın figüratif soyutlamaları ve dışavurumsal yaklaşımları, Calder’in heykel anlayışını yerle bir eden ve havada asılı duran soyutlama nesnelerle oluşturduğu salınımlı üç boyutluları, Hartung’un soyut dışavurumcu boyamaları, Pollock’un aksiyonları, Newmann ve Kelly’nin düz ve renkli alanlara dayalı çalışmaları, Rothko ve Tapies’nin renk alanına ve tuval düzlemindeki sürprizlere açık çalışmaları, Soulages ve Mathieau’nin dışavurumsal soyutları, Klein’in soyutlamaya bakışında kullandığı farklı yöntemler, Manzoni ve Fontana gibi isimlerin doku felsefesine dayalı yapıtları dikkat çekiyor. Bu arada Yves Klein için özel bir salon düzenlenmiş. Bu salonda, mavi bir heykeli cam gerisine, mavi kadın vücutlarını boyaya batırarak elde ettiği büyük bir resmi görülebiliyor. Yanı sıra iki monitörden video kanalıyla yayınlanan, resimlerinin nasıl oluşturulduğuna dair performanslar izlenmeye değer. Bir monitörde yerdeki boyalara, anadan doğma çıplak kadınların batırılıp, daha sonra bu kadınların gidip resim yüzeylerine değmeleriyle elde edilen, rastlantıya açık, fakat bir performansı içinde barındıran bir gelişmenin sonucunda elde edilen bir estetik ortaya çıkarılıyor. Diğer bir monitörde ise, gene anadan doğma bir kadının boş tuval düzlemi önünde belli duruşlar sergileyerek ve Klein’in bu duruşları belli bir kimyasalla konturlaması, daha sonra konturlanan bölgenin harlı bir ateşle ısıtılmak suretiyle bazı primitif lekelerin elde edilmesi izleniyor. Bir de Klein’in kendisine özgü ve tescil ettirdiği o mavisini yakından görmek, gerçekten Pompidou’yu daha da etkileyici kılıyor.
Yedinci bölüm başlığı “1947-1975 Yılları Arasında Pop Art, Yeni Realizm ve Anlatımcı Figür”.
Bu bölüm, Schwitters, Monory, Rancillac, Jasper Johns, Rauschenberg, Oldenburg, Lichtenstein, Warhol, Segal, Edward Kienholz, Hains, Spoerri, Raysse, Arman, Cesar, Tinguely gibi isimlerin yapıtlarından oluşuyor. Müze koleksiyonuna giriş dördüncü kattan idi. Burada sizi ilk karşılayan zaten büyük bir Tinguely yerleştirmesi. Daha ilk girişte izleyiciyi şok eden bu büyük çalışma, yeni bir dilin temsilciliğini üstlendiğini tüm açıklığıyla ortaya koyuyor.
Sekizinci bölüm başlığı “1975 Sonrası” olarak nitelenebilir. Armleder, Fischl, Frize, Gilles Barbier, Roman Signer, Veilhan, Ugo Rondinone, Fischli, Gabriel Orozco vb. gibi isimlerin çalışmaları yer almakta.
Pompidou’da, özellikle dikkati çeken noktalar var. Birincisi, Türkiye’de çok iyi tanınan Sarkis’in bir çalışmasına yer verilmiş. İkinci ve önemli bir şey ise, İtalyan sanat tavrı olan Arte Povera’ya tanınan estetik olanaklar. Belki, en büyük salonlardan biri Arte Povera’ya ayrılmış. Tabii burada en çok ilgilendiğim çalışma, şüphesiz Giovanni Anselmo’nun çalışması oldu. O kıvırcık salatalı mermerli çalışma. Her gün olmasa da belirli aralıklarla değiştirilen o kıvırcık salata, bir şeylerin söylemini yapmaya devam ediyordu hiç kuşkusuz. İtalyanların 20. yüzyılda fütürizmin dışında pek bir şey yapamadıkları söylenir, ama bence, doğaya başka gözle bakan Arte Povera’cılar, eleştirmenleri Celant’ın dediği gibi gerçekten “birer büyücü”. Üçüncü bir şeyse sanatta anti-art meselesinin Pompidou oluşumunun genel yargıları içinde aldığı büyük pay. Bu müzedeki Hausmann’a ait çok merkez bir yapıt olan “Mekanik Kafa” gibi çok iddialı bir dada çalışması ve onun gibi dadaist yapıtlar, gene anti-art meselesini destekleyen ve bu yönde müthiş özellikler gösteren çalışmalar. Dördüncü bir şeyse şuydu: Pompidou’yu diğer çağdaş müze oluşumlarından ayıran en önemli yanı, hep kendine -müze ve müzecilik stratejilerine- göre iddialı ve bir söylemi olanı ele almaları olmuş. Tek başına Warhol’ün enine uzayan çalışması bile, koleksiyonun sergilendiği giriş katında bir söylem arz etmekte. Gene yan yana dizilen Matisse rölyefleri de farklı bir duyarlılığın izlerini taşıyor. Aynı şekilde Matisse’e ait 1914 yılına tarihli “Porte-fenetre a Collioure” isimli -kimilerine göre “color field (renk alanı)” tarzı, kimilerine göre soyut- çalışması, ilginç bir duruma önderlik ediyor. İşte bu açıdan Matisse’in önemi, Fransız ve dünya sanatı açısından çok büyük. Yves Klein’in getirdiği bakış açısı da 1950’li yıllar ve ölümüne dek olan süreçte hayli ilginç ve ilginç olduğu kadar ilerici.
Dr. Özkan Eroğlu
