Balonlar,mutlaka bir zaman gelir patlarlar

Iskender Pala’nın Katre-i Matem romanını okuyalar bilir kitap Patrona Halil isyanının çıktığı yılları ve bir sadrazamın(Damat İbrahim Paşa) ölümü ile beraber Padişah’ın tahttan indirilmesine varan olaylar zincirini anlatır.

Kitaba ismini veren Katre-i Matem ise bir lalenin adıdır.Bir devri kapatan ve o yıllarda fiyatının binlerce altınla ölçüldüğü mor renkte bir lale soğanıdır Katre-i Matem. Nasıl olurda bir lale soğanı binlerce altın eder diye soruyor insan kitabın sonlarında.1637 yıllında Hollanda’da yaşanan Lale Çılgınlığı ilk kez Kanuni Sultan Süleyman zamanında Hollanda büyükelçisi ile İstanbul’dan alınıp Hollanda’ya götürülmüş ve orada yoğun rağbet görmüştü. Osmanlıda bir devir haline gelen bu çiçek aileler için lüks ve statü sembolü haline gelmişti.Lale soğanına gelen bu talep artışı lale soğanı fiyatlarının artmasına ve giderek özel lale borsalarının oluşmasına yol açtı.Tabi gelen bu yoğun talep üzerine aracılar üreticiler ile bağlantıya geçtiler ve daha çıkmamış ürünlerini fiyatlandırmaya başladırlar, yani aracılar çiftçilere sezonda teslim almak üzere lale paralarını peşin verdiler. Tıpkı şu an FUTURES piyasalarda olduğu gibi. O yıllarda ortalama bir lale fiyatı 300 gülden olmuştu bu da bir işçinin bir yıllık emeğinin anca karşılığıydı. Yani 1 yıllık asgari ücret karşılığı bir lale . Fiyatların yükselmesinin temel nedeni bu tür gelecek vadeli sözleşmelerle lale soğanı talep edenlerin bunları daha pahalıya satarak para kazanacakları inancında olmaları idi. Lale fiyatlarında balon giderek artmış bir lale 400 güldene kadar çıkmıştı hemde 1 yıl sonra teslim alınmak üzere.T am bir balon fiyattı. Finansal ortamda çok iyi bilindiği gibi oluşan balonlar, mutlaka bir zaman gelir patlarlar. öylede oldu günün birinde her şey tersine dönüverdi. Lale sözleşmelerinin alıcısı kalmadığı anlaşılınca sözleşme sahipleri lale üreticilerine sözleşme borçlarını ödeyemediler. İşte balon patlamıştı artık ,o günden sonra specülatör fiyatlar yerini daha makul fiyatlara bırakmıştı ve lale borsası çökmüştü.1640 yılından sonra ve birdaha olale fiyatı o seviyelere hiç ulaşmadı..

Bu hikayeyi size neden anlattım çünkü Dünyada bu balon hikayesi hep yaşanıyor gerek hisse senetlerinde,döviz piyasasında,paritelerde,altın,gayrimenkul ve diğer emtialarda.Malum son yaşanılan dünya krizi başta ABD olmak üzere gayrimenkul fiyatlarının şişirilmesinden kaynaklanan bir balon nedeniyle ortaya çıktı. Gelelim bugüne ;

Bugün Türk Lirası değer kazandığı için diğer ülkeler gibi önlemler alınmaya başlandı. Çünkü Amerikan Merkez Bankası FED ‘in gevşek para politikasına devam edeceği izlenimi neredeyse tüm dünya borsalarının yükselmesine neden oluyor bizim borsamızın da aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkeler başta olmak üzere tarihi zirveler yazıyor. Amerikan Doları hariç tüm para birimleri değer kazanıyor,tüm metaller ve buğday ,pamuk gibi yatırım yapılabilinir enstrümantaller tavan yapıyor. Bunun tek nedeni var o da ABD’de deflasyon girilmesi kaygısı ile FED’in parasal genişlemeye gidileceğine işaret etmesi. İşte Altın başta olmak üzere borsaların tarihi zirveleri görmesi akıllara bu fiyatların balon olup olmayacağı sorusunu getiriyor.

15 Ekimde açıklanan ABD’de enflasyon oranlarına göre yıllık enflasyon 2009 yılına göre % 1.1 arttı. Bu oran 1960 lardan bu güne görülen en düşük enflasyon oranı. Büyümedeki yavaşlamaya bağlı olarak talebin zayıf olması deflasyon korkusuna sebep oluyor.Gerçi FED başkanının ne pahasına olursa olsun deflasyonla mücadele edeceğini açıklaması akıllara gevşek para politikası ile beraber bu balonların dahada şişeceği yorumunu getiriyor. Çünkü iktisatta deflasyon dediğimiz ekonomide ki durgunluk başlarsa nakit her şeyden değerli olur ve dünya harcamalarını ertelemeye başlar kimse borçlarını ödemek istemez ve yeni bir mali kriz başlar.İşte bu gevşek para politikası devamı beklentisinden dolayı faizler ve dolar düşerken diğer para birimleri ile hisse senetleri ve emtia fiyatları yükseliyor. Daha geçen aylara kadar borç sorunları ile hatırlanan Avrupa ülkeleri ise yükselen borsa endekleri ile tüm derletini unuttu ,sorunları çözüldü sanki.

Bundan sonra ne olur sorusunun cevabı ise yine FED’de gizli. Zaten 2 dizgini olan FED ‘in ilk iki dizgininin birincisini faiz olarak kaybettiği varsayımı altında (çünkü faizin düşüreceği yer kalmadı) diğer dizgin olan para politikasını çok iyi ayarlamak zorunda. Yoksa Finansal ortamda çok iyi bilindiği gibi oluşan balonlar,mutlaka bir zaman gelir patlarlar.

Ömer Demir