İsrail’in 22 yıl sonra İran’a karşı en sert hava operasyonunu başlatması, sadece bir gecelik karar değildi. Uzun süredir tırmanan tehditler, çöken müzakereler ve bölgesel vekil grupların zayıflaması, saldırının arkasındaki stratejik hesaplamaları gözler önüne serdi. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Zaman daralıyor” diyerek saldırıyı gerekçelendirirken, İran tarafı ise düşmanlığın kökeninin çok daha derinlerde olduğunu vurguluyor.
İran-İsrail düşmanlığı nasıl başladı?
1979’daki İran İslam Devrimi’nden bu yana Tahran yönetimi, ABD ile birlikte İsrail’i de temel düşman olarak ilan etti. Bunun ardında, devrim öncesi İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi ile Batı arasındaki sıkı ilişkiler yatıyordu. İran’ın yeni liderleri, Pehlevi’yi temsil ettiği rejimle birlikte İsrail’i de hedef aldı.
Bu ideolojik gerilim yıllar içinde suikastlar, sabotajlar, vekil savaşlar ve karşılıklı misillemelerle beslendi. İsrail, İran’ın nükleer silah geliştirme çabalarını sürekli olarak gündeme getirirken, Tahran ise programının yalnızca barışçıl amaçlarla yürütüldüğünü savundu.
Nükleer gölge: İsrail neden şimdi harekete geçti?
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), geçtiğimiz hafta İran’ın denetçilere yeterince bilgi vermediğini ve uranyum zenginleştirme düzeyinin silah üretim eşiğine dayandığını duyurdu. Bu açıklamanın hemen ardından, IAEA yönetim kurulu 20 yıl sonra ilk kez İran’ı resmen kınadı. İran ise buna yeni zenginleştirme sahaları kuracağını ve gelişmiş santrifüjler kullanacağını açıklayarak karşılık verdi.
Netanyahu, İran’ın kısa sürede nükleer bomba üretme kapasitesine ulaşabileceğini öne sürerek zamanın daraldığını ve harekete geçmenin zorunlu olduğunu belirtti. İsrail, Tahran’a yönelik saldırıyı bu gerekçelerle başlattı.
“Direniş Ekseni” çöküyor mu?
İran’ın bölgede etkisini artırmak için oluşturduğu “Direniş Ekseni”, yani Hamas, Hizbullah, Husiler ve Irak-Suriye’deki Şii milisler son yıllarda büyük darbe aldı. 7 Ekim 2023’te Hamas’ın İsrail’e düzenlediği saldırının ardından Gazze’de başlayan savaş ve İsrail’in artan saldırıları, bu grupları zayıflattı.
Hizbullah’ın güç kaybı, Esad rejimini de zayıflattı. İsrail’in Ekim ayında İran’ın füze üslerine yaptığı saldırılar, Tahran’ın hava savunmasını da etkisiz hale getirdi. Bu gelişmeler, İran’ın savunma reflekslerinin zayıfladığı ve doğrudan saldırı için uygun bir ortam oluştuğu algısını güçlendirdi.
Trump faktörü nedir?
ABD Başkanı Donald Trump’ın yeniden seçilmesi ve İsrail’e olan desteği, saldırı kararında etkili oldu. Trump, İran’la müzakerelerin sürdüğü süreçte İsrail’den saldırıyı ertelemesini istese de, Netanyahu’nun kararlılığı ağır bastı.
Trump, Fox News’e verdiği röportajda İsrail’in saldırısından haberdar olduğunu ancak doğrudan müdahil olmadıklarını söyledi. “İran’ın nükleer bomba sahibi olmasına izin verilemez” diyen Trump, müzakerelerin devamını dilediğini de ifade etti.
Zamanlama tesadüf mü?
ABD ve İran arasındaki nükleer görüşmelerin altıncı turunun 9 Haziran Pazar günü Umman’da yapılması planlanıyordu. İsrail, bu görüşmelerin İran’a zaman kazandırmak için kullanıldığını ve gizli silahlanma sürecinin hızlandığını öne sürdü.
Bu nedenle, görüşme öncesi yapılan saldırı, sadece bir askeri operasyon değil; diplomatik baskı aracı olarak da yorumlandı. İsrail, oluşabilecek bir anlaşmanın kendi askeri müdahalesini zorlaştırmasından endişe duyuyordu.
Netanyahu’dan sert sözler
İsrail Başbakanı Netanyahu, İran’ın nükleer silah programını “soykırım tehdidi” olarak niteledi. “Yahudi devleti, İran rejimi tarafından gerçekleştirilecek bir nükleer soykırımın kurbanı olmayacaktır” diyen Netanyahu, saldırının devam edeceğini söyledi.
Holokost benzetmesi yapan Netanyahu, İran’ın sözde barışçıl nükleer programının aslında İsrail’in yok edilmesini amaçladığını ileri sürdü.
