Yanlış saklama hayatı zehir ediyor! Gıda zehirlenmesi belirtileri neler?

Mide bulantısı, kusma, ishal, halsizlik… Çoğu kişi bu şikayetleri “bir şey dokundu” diye geçiştiriyor ama aslında söz konusu olan tablo, gıda zehirlenmesi. Kirli su, yanlış saklama, yetersiz pişirme ya da basit bir el hijyeni ihlali, birkaç saat içinde bütün vücudu etkileyen bir sağlık sorununa dönüştürebiliyor. Çoğu vaka evde dinlenme ve bol sıvıyla düzeliyor; ancak bazı durumlarda sinir sistemini bile etkileyen, hastaneye yatış gerektiren ağır tablolara yol açabiliyor. Özellikle tavuk, deniz ürünleri, pirinç, şarküteri ürünleri ve çiğ tüketime yakın yeşillikler, doğru saklanmadığında ve yanlış tekrar ısıtıldığında risk katlanarak artıyor.

Gıda zehirlenmesi nedir, nasıl ortaya çıkar?

Gıda zehirlenmesi; bakteri, virüs, parazit veya bunların ürettiği toksinlerle kirlenmiş yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi sonucu ortaya çıkan hastalıkların genel adı. Çoğu zaman kirlenmiş gıdanın tadı, kokusu ve görüntüsü normal olduğu için, kişi yediği anda bir sorun fark etmiyor.

Mikroorganizmalar özellikle “tehlikeli sıcaklık aralığı” denilen yaklaşık 5–60°C arasında hızla çoğalıyor. Yetersiz pişirme, pişmiş yemeğin saatlerce oda sıcaklığında bekletilmesi ya da buzdolabının gereğinden fazla doldurulması, bakterilerin çoğalması için ideal ortamı hazırlıyor.

Sıradan bir mide bozulması mı, yoksa daha fazlası mı?

Gıda zehirlenmesinin ilk sinyalleri genellikle ani başlayan mide bulantısı, kusma, sulu ishal, karın krampları, halsizlik ve üşüme-titreme şeklinde görülüyor. Bazı vakalarda yüksek ateş, iştahsızlık ve kas ağrıları tabloya eşlik edebiliyor. Daha nadir de olsa bazı toksinler sinir sistemini hedef alabiliyor. Bu durumda:

• Görmede bulanıklık, çift görme
• Kolda-bacakta güçsüzlük, harekette zorlanma
• Ciltte uyuşma, karıncalanma
• Şiddetli baş ağrısı

gibi nörolojik belirtiler ortaya çıkabiliyor. Bu tür bulgular basit bir “mide gribi” olarak görülmemeli; acil tıbbi değerlendirme gerektirebiliyor.

Çocuklarda ve bebeklerde tablo daha hızlı ağırlaşabiliyor

Kusma ve ishal, özellikle bebek ve küçük çocuklarda çok kısa sürede sıvı kaybına yol açıyor. Bu nedenle çocuklarda aşağıdaki belirtiler görüldüğünde zaman kaybetmeden doktora başvurulması öneriliyor:

• Aşırı susama, ağzın kupkuru olması
• Bezinin uzun süre kuru kalması, idrar miktarının belirgin azalması
• Halsizlik, dalgınlık, çocuğun eskisi gibi tepki vermemesi
• Kanlı veya irinli ishal
• Şiddetli karın veya makat ağrısı
• Küçük bebeklerde her türlü ateş, daha büyük çocuklarda 39°C üzeri yüksek ateş

Yetişkinler ne zaman doktora gitmeli?

Gıda zehirlenmesi geçiren bir yetişkin, çoğu zaman evde dinlenerek iyileşiyor. Ancak şu durumlar acil değerlendirme gerektirebiliyor:

• Üç günden uzun süren ishal
• Sık ve kontrolsüz kusma
• 39–39,5°C’yi bulan yüksek ateş
• Ağız kuruluğu, baş dönmesi, halsizlik, çok az idrar gibi belirgin sıvı kaybı belirtileri
• Görme bozukluğu, kas güçsüzlüğü, konuşma veya yürüme güçlüğü gibi nörolojik bulgular
• Bu tür durumlarda “biraz daha beklerim geçer” demek riskli olabiliyor.

En riskli yiyecekler hangileri?

Her gıda doğru koşullarda saklanmadığında tehlikeli olabilir; ancak bazı gruplar çok daha hassas:

Tavuk ve diğer kümes hayvanları: Çiğ veya az pişmiş tavuk ürünleri, gıda zehirlenmesi vakalarının başlıca kaynakları arasında. Kesin çözüm, tavuğu içi pembe kalmayacak şekilde iyice pişirmek ve çiğ tavuğun temas ettiği kesme tahtası, bıçak ve tezgâhı hemen sıcak su ve deterjanla temizlemek.

Çiğ deniz ürünleri ve balık: Uygun sıcaklıkta saklanmayan balıkta bazı toksinler gelişebiliyor. Midye, istiridye, karides gibi kabuklu deniz ürünleri de kirli sularda yetiştiğinde ciddi zehirlenmelere yol açabiliyor. Güvenilir yerden alışveriş yapmak ve bu ürünleri buzdolabı dışında asla bekletmemek hayati önem taşıyor.

Pirinç ve pilav: Çiğ pirinçte bulunabilen bazı bakteri sporları, pişirme sırasında hayatta kalabiliyor. Pilav oda sıcaklığında bekletildiğinde bu sporlar aktifleşip hızla çoğalıyor. Bu nedenle pişmiş pilavın saatlerce tezgâh üzerinde kalması, ertesi gün tekrar ısıtılıp yenmesi risk yaratıyor.

Şarküteri ürünleri: Sucuk, salam, sosis, jambon gibi ürünler üretim, dilimleme ve servis aşamalarında kolayca kirlenebiliyor. Bu ürünlerin her zaman buzdolabında saklanması, son kullanma tarihlerinin dikkatle kontrol edilmesi ve açıldıktan sonra uzun süre bekletilmemesi gerekiyor.

Çiğ yeşillikler ve salatalık ürünler: Marul, roka, ıspanak, maydanoz, hazır salata karışımları; tarladan sofraya uzanan zincirin pek çok noktasında bakteriyle temas edebiliyor. Özellikle çiğ tükettikleri için çok iyi yıkanmaları, uzun süre oda sıcaklığında bekletilmemeleri önemli.

Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri: Isıl işlem görmemiş süt ve ondan yapılan peynir, yoğurt gibi ürünler; ciddi enfeksiyonlara neden olabilen mikroorganizmalar taşıyabiliyor. Mümkün olduğunca pastörize ürünleri tercih etmek ve buzdolabı ısısını 5°C’nin altında tutmak gerekiyor.

Hangi yemekler asla oda sıcaklığında bekletilmemeli, tekrar ısıtılırken dikkat edilmeli?

Tüketici açısından en kritik noktalardan biri, “bozulmaz” sanılan yemeklerin saatlerce mutfak tezgâhında bırakılması. Özellikle:

• Pilav ve pirinçli yemekler
• Tavuk yemekleri
• Balık ve deniz ürünleri
• Krema içeren sos ve çorbalar gibi ürünler, piştikten sonra en geç 1–1,5 saat içinde soğutulup buzdolabına kaldırılmalı.

Oda sıcaklığında uzun süre kalmış pilav, tavuk ya da deniz ürünleri “tekrar ısıtırsam bir şey olmaz” mantığıyla tüketilmemeli; çöpe gitmesi daha güvenli. Bakterilerin ürettiği bazı toksinler, yemeği yeniden kaynatsanız bile tamamen yok olmayabiliyor.

Buzdolabına kaldırılmış yemekler yeniden ısıtılacaksa, tamamının buhar çıkacak kadar iyice ısındığından emin olmak gerekiyor. Aynı yemeği defalarca ısıtmak da riskleri artırıyor.

Yemekler nasıl saklanmalı?

Gıda güvenliğinin en önemli halkalarından biri de doğru depolama:

• Buzdolabının iç ısısını 5°C’nin altında tutun, kapağı gereksiz yere sık sık açmayın.
• Buzdolabını tıka basa doldurmayın; hava dolaşımı bozulursa soğutma gücü düşer.
• Çiğ et, tavuk ve balığı mutlaka kapalı kapta, alt raflarda saklayın ki diğer gıdaların üzerine damlama olmasın.
• Pişmiş yemekleri büyük tencerede değil, daha sığ kaplara bölerek soğutun; böylece içten dışa daha hızlı soğur.
• Buzdolabındaki artıkları en geç 2 gün içinde tüketmeye çalışın; emin değilseniz riske girmeyin.
• Son kullanma tarihi geçmiş hiçbir ürünü, görünümü ve kokusu iyi olsa bile tüketmeyin.

Ne zaman hastaneye gitmek gerekir?

Hafif gıda zehirlenmesi geçiren bir kişi için en önemli adım, bol sıvı almak ve vücudu dinlendirmek. Su, ev yapımı çorbalar, hafif bitki çayları ve tuz-şeker dengesi iyi içecekler, sıvı kaybını azalttığı için faydalı. İştah yoksa kişi kendini zorlamak zorunda değil; birkaç lokma tuzlu kraker, sade pirinç, tost gibi hafif gıdalarla başlanabilir.

Şikayetler birkaç gün içinde azalarak geçiyorsa, kişi genel durum olarak iyi ise çoğu zaman ek müdahale gerekmiyor. Ancak çocuklarda, hamilelerde, ileri yaşta ve kronik hastalığı olanlarda tablo daha hızlı ağırlaşabildiği için, bu gruplarda doktora başvurma eşiği her zaman daha düşük olmalı.

Mutfakta basit önlemlerle risk büyük ölçüde azaltılabiliyor

• Yemek hazırlamadan önce ve çiğ et/tavuk temasından sonra elleri mutlaka sabun ve sıcak suyla yıkamak
• Çiğ ve pişmiş ürünler için ayrı kesme tahtası ve bıçak kullanmak
• Çiğ tavuğu ve eti asla yıkamamak, çünkü suyla etrafa mikrop sıçrayabiliyor
• Yeşillikleri ve sebzeleri bol suyla iyice yıkamak

• Artan yemekleri oda sıcaklığında bekletmemek, hızla soğutup buzdolabına kaldırmak gibi basit görünen adımlar, tabakta bitecek bir öğünün acil serviste sonuçlanmasını engelleyebiliyor.