İsveç’in başkenti Stockholm’de düzenlenen törende 2025 Nobel Tıp Ödülü, bağışıklık sisteminin nasıl kontrol edildiğini ve otoimmün hastalıkların neden her insanda gelişmediğini açıklığa kavuşturan üç bilim insanına takdim edildi. Ödül, Mary Brunkow, Fred Ramsdell ve Şimon Sakaguçi’ye “periferik bağışıklık toleransı” konusundaki öncü keşiflerinden dolayı verildi.
Bağışıklık sisteminin ‘gizli fren mekanizması’ çözüldü
Nobel Komitesi’ne göre, üçlü araştırmalarıyla bağışıklık sisteminin “kendi dokularını hedef almadan” nasıl çalıştığını aydınlattı.
Bağışıklık sistemi mikropları “T hücreleri” aracılığıyla tanıyor ve yok ediyor. Ancak bazı durumlarda bu hücreler, vücudun kendi proteinlerini hedef alarak otoimmün hastalıklara neden olabiliyor.
Araştırmacılar, bağışıklık sisteminde bu yanlış saldırıları önleyen özel bir hücre grubunu tanımladı: “Düzenleyici T hücreleri.” Bu hücreler, sistemin kontrol mekanizması gibi davranarak vücudun kendi dokularına zarar vermesini engelliyor.
Foxp3 geninin keşfi dönüm noktası oldu
Sakaguçi, 1995 yılında yaptığı çalışmalarda, bağışıklık sisteminin yalnızca mikropları değil, aynı zamanda kendi hücrelerini de ayırt etmeye yarayan bir “güvenlik katmanı” bulunduğunu fark etti.
ABD’li bilim insanları Brunkow ve Ramsdell ise 2000’li yılların başında bu mekanizmanın genetik temelini ortaya çıkardı. Otoimmün hastalık geliştiren farelerde yaptıkları araştırmalar sonucunda, bu düzenleyici hücrelerin işlevi için kritik olan Foxp3 genini tanımladılar.
Aynı genin, insanlarda görülen nadir bağışıklık bozukluğu IPEX sendromu ile ilişkili olduğu da tespit edildi. Böylece Foxp3 geninin, düzenleyici T hücrelerinin gelişiminden sorumlu olduğu kanıtlandı.
Yeni tedavilerin kapısı aralandı
Nobel Komitesi Başkanı Olle Kämpe, bu keşiflerin “bağışıklık sisteminin nasıl dengede tutulduğuna dair anlayışı kökten değiştirdiğini” vurguladı.
Çalışmalar, lupus, romatoid artrit ve multipl skleroz gibi otoimmün hastalıkların tedavisinde yeni yöntemlerin geliştirilmesine zemin hazırlarken; kanser, kök hücre ve organ nakillerinde de umut verici sonuçlara kapı aralıyor.
İngiltere’deki Fizyoloji Derneği Başkanı Prof. Annette Dolphin, “Bu araştırma, temel bilimsel buluşların insan sağlığına doğrudan katkı sağlayabileceğinin en etkileyici örneklerinden biri” değerlendirmesinde bulundu.
Nobel’in prestiji
İsveçli Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine kurulan Nobel Vakfı, 1901 yılından bu yana insanlığa katkı sağlayan kişi ve kurumları ödüllendiriyor. Fizik, kimya, edebiyat, barış ve tıp dallarında verilen ödüllere 1969’da ekonomi de eklendi.
Her yıl Alfred Nobel’in ölüm yıldönümü olan 10 Aralık’ta düzenlenen törenle sahiplerine takdim edilen ödüller, bu yıl da 11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 1 milyon dolar) para ödülüyle birlikte verilecek.
1901’den bu yana 49 kez iptal edilen Nobel Ödülleri, en son COVID-19 salgını nedeniyle 2020 ve 2021 yıllarında fiziksel törenle sunulamamıştı.
